Trước đây chưa có sự thống nhất
trong việc phân loại các rối loạn tâm thần: Có tác giả cho rằng bệnh tâm thần
có thể phân chia thành đơn thể bệnh; Một số tác giả khác lại cho rằng không có
đơn thể bệnh tâm thần mà chỉ có những hội chứng tâm thần.
Phân loại bệnh Quốc tế lần thứ 10
về các rối loạn tâm thần và hành vi (ICD-10) gồm có ba phiên bản chủ yếu, đó
là:
Mô tả lâm sàng và nguyên tắc chỉ
đạo chẩn đoán; tiêu chuẩn chẩn đoán dành cho nghiên cứu; hướng dẫn chẩn đoán và
quản lý các rối loạn tâm thần trong chăm sóc sức khỏe ban đầu. ICD-10, “Tiêu
chuẩn chẩn đoán dành cho nghiên cứu”, cung cấp các tiêu chuẩn cụ thể dành cho
các chẩn đoán đã ghi trong cuốn “Mô tả lâm sàng và nguyên tắc chỉ đạo chẩn đoán”.
Cuốn này được xây dựng cho mục đích nghiên cứu lâm sàng chung cho tất cả các
nhà lâm sàng tâm thần học và những chuyên gia sức khỏe tâm thần.
ICD-10, cuốn “Hướng dẫn chẩn đoán
và quản lý các rối loạn tâm thần trong chăm sóc sức khỏe ban đầu”. Các chuyên gia
soạn thảo đã thiết kế ngắn gọn và dễ hiểu, dễ sử dụng, đề cập đến các rối loạn
tâm thần thường gặp ở cộng đồng.
ICD-10, cuốn “Mô tả lâm sàng và
nguyên tắc chỉ đạo chẩn đoán”. Phiên bản này phục vụ chủ yếu cho công tác chẩn
đoán và giảng dạy lâm sàng tâm thần học, bao gồm khoảng 300 mã bệnh. Phiên bản
bao gồm từ F0-F9:
1. F0-F09: Các rối loạn tâm thần thực tổn, bao gồm cả rối loạn tâm thần
triệu chứng
Phần này bao gồm những rối loạn
tâm thần có chung căn nguyên rõ rệt là bệnh ở não, chấn thương hoặc thương tổn
khác dẫn tới rối loạn chức năng não. Rối loạn chức năng có thể là nguyên phát
như trong các bệnh lý não, các chấn thương hoặc các thương tổn tác động trực tiếp
hoặc ưu thế trên não hoặc thứ phát như trong các bệnh lý hệ thống và các rối loạn
tác động lên não do bệnh ở một trong những cơ quan hoặc những hệ thống của cơ
thể có liên quan.
Các phần của chương này bao gồm:
- Mất trí trong bệnh: Alzheimer;
bệnh mạch máu; các bệnh lý khác được xếp loại ở chỗ khác (Pick, Huntington,...)
và mất trí không biệt định.
- Hội chứng quên thực tổn, không
do rượu và các chất tác động tâm thần khác.
- Sảng không do rượu và chất tác
động tâm thần khác.
- Các rối loạn tâm thần khác do tổn
thương não, rối loạn chức năng não và bệnh cơ thể.
- Rối loạn hành vi và nhân cách
do bệnh lý não, tổn thương não và rối loạn chức năng não.
- Rối loạn tâm thần triệu chứng
hoặc thực tổn, không biệt định.
2. F10-19: Các rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng các chất tác động
tâm thần
Phần này bao gồm nhiều rối loạn
đa dạng có mức độ trầm trọng khác nhau, đi từ nhiễm độc không biến chứng và sử
dụng gây hại đến các rối loạn loạn thần và mất trí rõ rệt nhưng tất cả đều được
cho là sử dụng một hay nhiều chất tác động tâm thần, các chất đó có thể được hoặc
không được ngành Y tế kê đơn.
Các phần của chương này bao gồm:
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng rượu.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng chất dạng thuốc phiện.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng cần sa.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng các thuốc an dịu hoặc các thuốc ngủ.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng cocaine.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng các chất kích thích khác bao gồm cafein.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng các chất gây ảo giác.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng thuốc lá.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng các dung môi dễ bay hơi.
- Các rối loạn tâm thần và hành
vi do sử dụng nhiều loại ma túy và sử dụng các chất tác động tâm thần khác.
3. F20-29: Bệnh tâm thần phân liệt, các rối loạn loại phân liệt và các
rối loạn hoang tưởng
Bệnh tâm thần phân liệt là rối loạn
thường gặp nhất và quan trọng nhất của nhóm này. Rối loạn phân liệt có nhiều
nét đặc trưng của các rối loạn phân liệt và có thể liên quan với chúng về mặt
di truyền; tuy nhiên không có ảo giác, hoang tưởng và các rối loạn tác phong trầm
trọng của bản thân bệnh tâm thần phân liệt và do vậy không phải lúc nào cũng được
thầy thuốc chú ý đến. Đa số các rối loạn hoang tưởng có lẽ không liên quan với
bệnh tâm thần phân liệt, mặc dù có thể khó phân biệt chúng về mặt lâm sàng, đặc
biệt trong các giai đoạn đầu. Các rối loạn phân liệt cảm xúc được ghi ở phần
này mặc dù tính chất của nó đang còn được tranh luận.
Các phần của chương này bao gồm:
- Bệnh tâm thần phân liệt.
- Các rối loạn loại phân liệt.
- Các rối loạn hoang tưởng dai dẳng.
- Các rối loạn loạn thần cấp và
nhất thời.
- Rối loạn hoang tưởng cảm ứng.
- Các rối loạn phân liệt cảm xúc.
- Rối loạn loạn thần không thực tổn
khác.
- Bệnh loạn thần không thực tổn
không biệt định.
4. F30-39: Rối loạn khí sắc (cảm xúc)
Trong những rối loạn này, rối loạn
cơ bản là một sự thay đổi khí sắc hay cảm xúc thường chuyển sang trầm cảm, có
hay không có lo âu kèm theo hoặc chuyển sang hưng phấn. Sự thay đổi khí sắc này
thường kèm theo một sự thay đổi toàn bộ hoạt động và đa số các triệu chứng khác
hoặc thứ phát hoặc được hiểu một cách dễ dàng trong bối cảnh các thay đổi nói
trên. Đa số những rối loạn này có khuynh hướng tái diễn và khởi đầu các giai đoạn
của từng cá nhân thường có liên quan đến các sự kiện hoặc hoàn cảnh gây stress.
Phần này có liên quan đến rối loạn khí sắc ở tất cả các nhóm tuổi, do vậy các rối
loạn xuất hiện ở trẻ em và thanh thiếu niên cần được ghi theo mã này.
Các phần của chương này bao gồm:
- Giai đoạn hưng cảm.
- Rối loạn cảm xúc lưỡng cực.
- Giai đoạn trầm cảm.
- Rối loạn trầm cảm tái diễn.
- Các trạng thái rối loạn khí sắc
(cảm xúc) dai dẳng.
- Các rối loạn khí sắc (cảm xúc)
khác.
- Rối loạn khí sắc (cảm xúc)
không biệt định.
5. F40-48: Các rối loạn bệnh tâm căn có liên quan đến stress và dạng cơ
thể
Các rối loạn bệnh tâm căn có liên
quan đến stress và dạng cơ thể được xếp chung vào một nhóm lớn vì lý do lịch sử
đã xếp chúng vào quan niệm bệnh tâm căn và do có sự kết hợp với một tỷ lệ quan
trọng các rối loạn này với nguyên nhân tâm lý. Sự hỗn hợp các triệu chứng là phổ
biến, trầm cảm cùng tồn tại với lo âu là thường gặp nhất, đặc biệt các thể ít
trầm trọng hơn của các rối loạn này hay gặp trong chăm sóc sức khỏe ban đầu.
Tuy nhiên, cần phải cố gắng để xác định hội chứng nào là hội chứng ưu thế,
không nên đưa ra một quyết định gượng ép.
Các phần của chương này bao gồm:
- Các rối loạn lo âu ám ảnh sợ.
- Rối loạn lo âu khác.
- Rối loạn ám ảnh nghi thức.
- Phản ứng với stress trầm trọng
và rối loạn sự thích ứng.
- Các rối loạn phân ly.
- Các rối loạn dạng cơ thể.
- Các rối loạn tâm căn khác.
6. F50-59: Các hội chứng hành vi kết hợp với các rối loạn sinh lý và
các nhân tố cơ thể
Các phần của chương này bao gồm:
- Các rối loạn ăn uống.
- Các rối loạn giấc ngủ không thực
tổn.
- Loạn chức năng tình dục không
do rối loạn/bệnh thực tổn.
- Các rối loạn hành vi và tâm thần
kết hợp với thời kỳ sinh đẻ, không phân loại ở nơi khác.
- Các nhân tố tâm lý và hành vi kết
hợp với rối loạn hoặc bệnh phân loại ở nơi khác.
- Lạm dụng các chất không gây
nghiện.
- Các hội chứng hành vi không biệt
định kết hợp với các rối loạn sinh lý và các nhân tố cơ thể.
7. F60-69: Các rối loạn nhân cách và hành vi ở người thành niên
Phần này gồm các loại trạng thái
và mô hình hành vi có ý nghĩa lâm sàng với khuynh hướng dai dẳng và biểu hiện
những đặc trưng lối sống cá nhân và phương thức quan hệ với bản thân và những
người khác. Một số trạng thái và mô hình hành vi này xuất hiện sớm trong quá
trình phát triển cá nhân như là hậu quả của nhân tố thể chất và kinh nghiệm xã
hội trong khi những cái khác được tập nhiễm về sau trong cuộc sống.
Các phần của chương này bao gồm:
- Các rối loạn nhân cách đặc hiệu.
- Các rối loạn nhân cách hỗn hợp
và các rối loạn nhân cách khác.
- Các biến đổi nhân cách lâu dài
không thể gán cho một tổn thương não hoặc một bệnh não: thảm họa, bệnh tâm thần,
bệnh mạn tính, ...;
- Các rối loạn thói quen và xung
động.
- Các rối loạn về phân định/ưa
chuộng giới tính.
- Các rối loạn hành vi và tâm lý
kết hợp với sự phát triển và định hướng giói tính.
- Các rối loạn khác về hành vi và
nhân cách ở người thành niên.
- Rối loạn không biệt định về
hành vi và nhân cách ở người thành niên.
8. F70-79: Chậm phát triển tâm thần
Chậm phát triển tâm thần là một
trạng thái phát triển bị ngừng trệ hay không đầy đủ của trí tuệ, được đặc trưng
chủ yếu bằng tật chứng về kỹ năng thể hiện trong thời kỳ phát triển, tham gia
vào mức độ thông minh chung, nghĩa là các khả năng nhận thức, ngôn ngữ, vận động
và các năng lực xã hội. Chậm phát triển tâm thần có thể kèm theo hay không kèm
theo một rối loạn cơ thể hoặc tâm thần khác. Tuy nhiên, những bệnh nhân chậm
phát triển tâm thần có thể bị tất cả các rối loạn tâm thần và tỷ lệ bị các rối
loạn tâm thần khác nhau trong quần thể này ít nhất ba đến bốn lần lớn hơn trong
quần thể dân số nói chung. Tác phong thích ứng thường bị suy giảm nhưng trong
các môi trường xã hội được bảo vệ, có nâng đỡ tốt thì tật chứng này có thể
không luôn luôn tồn tại rõ rệt ở những đối tượng chậm phát triển tâm thần nhẹ.
Các phần của chương này bao gồm:
- Chậm phát triển tâm thần nhẹ.
- Chậm phát triển tâm thần vừa.
- Chậm phát triển tâm thần nặng.
- Chậm phát triển tâm thần trầm
trọng.
- Chậm phát triển tâm thần khác.
- Chậm phát triển tâm thần không
biệt định.
9. F80-89: Các rối loạn về phát triển tâm lý
Các rối loạn ở mục F80-F89 có những
đặc điểm chung sau đây: a) Bắt buộc phải bắt đầu ở lứa tuổi trẻ bé hay trẻ lớn;
b) Suy giảm hay chậm trễ trong sự phát triển các chức năng có liên quan chặt chẽ
đến sự chín muồi sinh học của hệ thần kinh trung ương; c) Một sự phát triển
liên tục không có những thời kỳ thuyên giảm và tái phát là những nét đặc trưng
cho nhiều loại rối loạn tâm thần.
Trong đa số các trường hợp, các
chức năng bị tổn thương bao gồm ngôn ngữ, các kỹ năng thị giác không gian và hoặc
sự phối hợp vận động. Một cách đặc trưng, các rối loạn này giảm xuống dần dần
khi đứa trẻ lớn lên. Thông thường, bệnh sử cho thấy có một sự chậm trễ hay thiếu
sót không bình thường có thể được phát hiện.
Các phần của chương này bao gồm:
- Các rối loạn đặc hiệu về phát
triển lời nói và ngôn ngữ: kết âm, thể hiện, tiếp nhận,...
- Các rối loạn đặc hiệu về phát
triển các kỹ năng ở trường: đọc, chính tả, kỹ năng tính toán, kỹ năng ở nhà trường,
...;
- Các rối loạn đặc hiệu về phát
triển chức năng vận động.
- Các rối loạn hỗn hợp và đặc hiệu
về phát triển.
- Các rối loạn phát triển lan tỏa:
tự kỷ, hội chứng Rrett, hội chứng Asperger,...
- Các rối loạn khác của phát triển
tâm lý.
- Các rối loạn không đặc hiệu của
phát triển tâm lý.
10. F90-98: Các rối loạn hành vi và cảm xúc thường khởi phát ở tuổi trẻ
em và thanh thiếu niên
Các phần của chương này bao gồm:
- Các rối loạn tăng động.
- Các rối loạn hành vi: môi trường
gia đình, người kém thích ứng xã hội, còn thích ứng xã hội, thách thức chống đối,
...
- Các rối loạn hỗn hợp của hành
vi và cảm xúc: hành vi trầm cảm,...
- Các rối loạn cảm xúc với sự khởi
phát đặc biệt ở tuổi trẻ em: lo âu chia ly, ganh tỵ giữa anh/chị/em ruột,...
- Rối loạn hoạt động xã hội với sự
khởi phát đặc biệt ở tuổi trẻ em và thanh thiếu niên.
- Rối loạn tic.
- Các rối loạn hành vi và cảm xúc
thường khởi phát ở tuổi trẻ em và thanh thiếu niên: đái dầm, ỉa đùn, ăn bậy,
nói lắp,...
- Rối loạn tâm thần, không biệt định
cách khác.